Jak wykonać szalunki i betonowanie fundamentów?

Czego dowiesz się z artykułu?

• Jak przygotować się do utworzenia fundamentów?
• Jak wykonać deskowanie w formie obramowania?
• Jak wykonać deskowanie ław fundamentowych o pełnej wysokości?
• Szalunki - o czym trzeba pamiętać?

Przygotowania do utworzenia fundamentów

Przed rozpoczęciem prac fundamentowych należy dokonać geodezyjnego wytyczenia zarysu budynku. Należy jednak najpierw usunąć warstwę humusową gleby i wyrównać podłoże, najlepiej przy użyciu maszyny budowlanej, np. spycharko-ładowarki. W przypadku głębokiego posadowienia domu podpiwniczonego wykop szerokoprzestrzenny powinien sięgać około 1 metra poza obrys przyszłego budynku.

Dokładne wyznaczenie lokalizacji charakterystycznych punktów fundamentu (narożników, ścian wewnętrznych, nisz i wykuszy) wymaga wykonania tzw. ław sznurowych. Posłużą one do przeniesienia wymiarów na poziom posadowienia domu. Ławy należy wykonać w postaci ustawionych w narożnikach (poza zarysem budynku) poręczy zbitych z desek. Na nich należy wykonać nacięcia lub wbić gwoździe, które posłużą do zamocowania sznurów i wyznaczenia charakterystycznych punktów w miejscu ich przecięcia. Alternatywnie, do wyznaczenia zarysu fundamentów można na bieżąco wykonywać pomiary geodezyjne, ale wówczas konieczna będzie stała obecność geodety na placu budowy.

Deskowanie w formie obramowania

Na stabilnych, zwartych gruntach część ławy fundamentowej można wykonać bezpośrednio w wykopie, a na powierzchni utworzyć obramowanie z desek o wysokości 10-15 cm. Rozwiązanie to ogranicza prace przy budowie oszalowania, ale zazwyczaj wymaga ręcznego wykopania rowa pod ławę. Niewielka wysokość obramowania ułatwia jego stabilizację. Najczęściej wystarczy przybić skośnie podpórkę z deski o długości około 30 cm, zablokowaną wbitym w ziemię kołkiem, a u dołu oprzeć ją nasypem z gruntu.

Deski przeznaczone na obramowanie powinny mieć jednakową szerokość i grubość co najmniej 2,5 cm. Wypoziomowanie ułatwi odcinkowe oparcie położonych na gruncie kawałków desek.

Ustawione po obu stronach wykopu fundamentowego obramowanie należy ustabilizować w pożądanym położeniu i zachować wymaganą szerokość betonowania. Można to zrobić tymczasowo, wstawiając przycięte na odpowiednią długość deski, a po ułożeniu zbrojenia przybić na wierzchu poprzeczki, które posłużą również do podwieszenia prętów zbrojeniowych.

Jeśli wykop ma tendencję do obsypywania się krawędzi przed ustawieniem deskowania, w jego wnętrzu należy rozłożyć folię budowlaną, wywinąć ją na wierzch i obsypać ziemią.

Deskowanie ław fundamentowych o pełnej wysokości

Wysokość ław fundamentowych sięga najczęściej około 50 cm i na taką właśnie wysokość należy zmontować szalunek. Dawniej powszechnie stosowano deskowanie wykonywane ręcznie na placu budowy, jednak coraz częściej sięga się po deskowanie systemowe wielokrotnego użytku, co znacznie ułatwia i przyspiesza cały proces.

Tradycyjny sposób polega na zbiciu tzw. tarcz o żądanej wysokości, najczęściej z nieheblowanych desek o grubości 25-32 mm, połączonych ze sobą króciakami. Deski powinny mieć równą szerokość i po złożeniu tworzyć sztywne tarcze o pożądanej wysokości. Do stabilizacji konstrukcji potrzebne będą kołki z desek, listew oraz króciaki, które posłużą jako elementy podpierające i ustalające szerokość deskowania.

Montaż szalunku

Wyznaczenie punktów: W pierwszej kolejności, co kilka metrów, wbija się kołki wyznaczające dolny rozpór deskowania. Ich rozmieszczenie wyznacza się sznurem w odpowiedniej odległości od punktów bazowych, uwzględniając grubość desek szalunkowych względem ław sznurowych. Następnie wbija się kołki ustalające oparcie deskowania od strony wewnętrznej.

Poziomowanie: Po ustawieniu tarcz z obu stron przyszłej ławy należy ją wypoziomować na całej długości, podkładając deski lub wyrównując grunt.

Stabilizacja: Kolejnym krokiem jest stabilizacja szerokości rozstawienia deskowania. W tym celu można użyć przyciętych listew lub desek jako tymczasowych rozpórek. Szalunek musi być również ustawiony w pionie, do czego wykorzystuje się skośnie zamocowane podpórki - deski długości 60-80 cm opierające się o wbity w ziemię kołek. Podpory należy rozstawić co 80-100 cm, w zależności od grubości desek i wysokości szalunku.

W ławie fundamentowej najczęściej układa się zbrojenie w formie prostokątnej konstrukcji z czterech prętów wzdłużnych połączonych co około 40 cm strzemionami. Zbrojenie wkłada się do deskowania, sukcesywnie usuwając tymczasowe rozpórki. Na wierzchu szalunku przybija się deski ustalające jego szerokość, które posłużą również do podwieszenia zbrojenia i zapewnią wymagane otulenie prętów betonem.

Zbrojenie ławy fundamentowej, fot. T. Rybarczyk.

Tradycyjne deskowanie można z powodzeniem zastąpić wypożyczonym zestawem szalunkowym wielokrotnego użytku. Pracownik wypożyczalni, na podstawie projektu budowlanego, dobierze odpowiednie elementy szalunku.

Główne komponenty zestawu to: płyty szalunkowe w formie stalowej ramy wypełnione wodoodporną sklejką z powłoką antyadhezyjną, narożniki zewnętrzne i wewnętrzne, elementy złączne, ściągi śrubowe, podpory pionizujące.

Montaż szalunku systemowego przebiega sprawnie, pod warunkiem odpowiedniego wyrównania podłoża i ścisłego przestrzegania instrukcji montażu.

Szalunki systemowe nadają się również do budowy ścian fundamentowych i piwnicznych. Po związaniu betonu, te same elementy szalunku można wykorzystać w kolejnych etapach budowy.

Wygodną alternatywą dla tradycyjnego szalunku z desek przy budowie elementów pionowych, takich jak filary i kolumny, stanowią szalunki tracone w postaci usztywnionych papierowych tub o różnych średnicach.

Szalunki tracone eliminują konieczność czasochłonnego montażu i demontażu tradycyjnych szalunków drewnianych, które nie zawsze odpowiadają wymaganiom architektonicznym budynku. Okrągłe tuby szalunkowe nakłada się na zmontowane zbrojenie, a następnie wypełnia betonem. Po związaniu betonu, szalunek naciąga się i zdejmuje z kolumny.

Deskowanie tradycyjne można zastąpić wypożyczonym zestawem szalunkowym wielokrotnego użycia, fot. Peri Polska.

O czym trzeba pamiętać? 

1. Wytyczenie obrysu fundamentów przez geodetę musi uwzględniać grubość wykonywane później ocieplenia na elewacji domu. Zarys ścian fundamentowych trzeba więc odpowiednio przesunąć do środka, aby uzyskać wymiary zewnętrzne budynku zgodne z projektem; 
2. Wykopy robimy możliwie bezpośrednio przed deskowaniem i betonowaniem, aby uniknąć rozmycia w przypadku wystąpienia deszczu lub obsypania brzegów; 
3. W przypadku tzw. przekopu - zbyt głębokiego wybrania gruntu pod ławy fundamentowe - nie można go wyrównywać gruntem rodzimym. Miejsca te należy wypełnić zgęszczonym piaskiem ze żwirem, a do wypoziomowania i stabilizacji dna wykopu posłuży podsypka ze żwiru lub tłucznia. Na gruntach gliniastych zamiast podsypki układamy warstwę 10 cm chudego betonu; 
4. Podczas budowy ław nie zapomnijmy o ułożeniu uziemienia fundamentowego. Połączona ze zbrojeniem ław ocynkowana bednarka zapewni uziom naturalny instalacji elektrycznej i odgromowej; 
   
   
   

   W przypadku zapomnienia połączenia uziomu ze zbrojeniem ławy fundamentowej wykonujemy samodzielny uziom otokowy z bednarki, fot. S. Liberski.
5. Deskowanie wypełniamy równomiernie betonem C 20/25, zagęszczając go szpadlem przez opukiwanie szalunku. Górną powierzchnię wyrównujemy łatą prowadzoną po wierzchu deskowania;
6. Unikajmy wylewania fundamentów „na raty”, a gdy przerwy w betonowaniu trwają kilka dni, np. z powodu konieczności przestawienia deskowania, to w takiej sytuacji zakończenie poprzedniego odcinka należy uformować schodkowo lub skośnie, a nie w postaci pionowej ścianki; 
7. Przez ok. 10-14 dni dbamy o to, aby beton fundamentu utrzymywać w stanie wilgotnym.

Autor: Redakcja BudujemyDom

Opracowanie: Martyna Nowak-Ciupa

fot. otwierająca: J. Werner